Teoria kompleksu aktywnego (teoria stanu przejściowego) stanowi uzupełnienie teorii zderzeń.

Podczas zderzenia efektywnego pomiędzy cząsteczkami A i B dochodzi do utworzenia się nietrwałego przejściowego układu AB* tzw. kompleksu aktywnego (stanu przejściowego) pomiędzy substratami ( \( A \) i \( B \)), a produktami ( \( C \) i \( D \)). Kompleks aktywny, w przypadku efektywnego zderzenia można opisać jako tworzenie się wspólnego układu atomów, które oddziałują na siebie (nie jest to produkt, ani substrat reakcji chemicznej). Stadium pośrednie (kompleks aktywny) jest krótkotrwałe, podczas rozpadu mogą powstać substraty jak i produkty.

Analizując profil zmian energii potencjalnej substratów A i B podczas reakcji chemicznej obszar, który znajduje się w pobliżu maksimum energii potencjalnej nazywa się kompleksem aktywnym ( Rys. 1 ). Substraty przekształcą się w produkty lub odwrotnie produkty w substraty, jeżeli zostanie pokonana bariera energetyczna.

• Minimalna ilość energii kinetycznej niezbędna do pokonania bariery energetycznej, to energia aktywacji ( \( E_a \)).
• \( E_a \) reakcji to różnica między energią substratów, a energią kompleksu aktywnego, czyli ilość energii, która jest potrzebna do utworzenia kompleksu aktywnego.

Rys. 1 przedstawia profile energetyczne dla reakcji egzotermicznej (ΔH <0; ΔH - zmiany entalpii; ΔH = H (produkty) - H (substraty)) i endotermicznej (ΔH> 0).